2023 rok będzie rokiem zmian w kodeksie w pracy. Wiele z tych zmian będzie dotyczyło praw rodziców i zmian w urlopie rodzicielskim, szczególnie wprowadzenia okresu urlopu rodzicielskiego dla ojców wyłącznie. Zmiany te jednak są na bardzo różnym etapie w pracach legislacyjnych i na razie nie sposób przewidzieć, kiedy wejdą w życie i kiedy młodzi rodzice będą mogli z nich skorzystać.
Najbardziej wyczekiwaną zmianą jest implementacja – czyli wprowadzenie do polskiego porządku prawnego – unijnej dyrektywy life-work balance. Założeniem tej dyrektywy jest wprowadzenie takich rozwiązań, którepozwolą pracownikom zachować równowagę między życiem zawodowym a prywatnym, a także przyczynią się do osiągnięcia równości płci przez wspieranie uczestnictwa kobiet w rynku pracy, równego podziału obowiązków opiekuńczych między mężczyzn i kobiety oraz zmniejszania różnic w wynagradzaniu kobiet i mężczyzn.
Przypomnę, że dyrektywa ta została uchwalona w czerwcu 2019 roku a termin w jakim Polska miała ją implementować upłynął 2 sierpnia 2022 roku. Nadal jednak nie mamy pewności, kiedy wejdzie ona w życie w pełni…Aktualnie 11 stycznia 2023 roku do Sejmu wpłynął rządowy projekt ustawy – przed nami zatem prace Sejmu, Senatu oraz uzyskanie podpisu Prezydenta, co może trwać nawet kilka miesięcy, a może być przeprowadzone błyskawiczne w zależności od determinacji osób rządzących – na jakim etapie jest proces legislacyjny w tej sprawie możecie sprawdzić TUTAJ.
Podstawowe zmiany, które mają być wprowadzone w 2023 [a które szczegółowo omówię w dalszej części tekstu] to:
- Pracownice i pracownicy będą mieli indywidualne prawo do urlopu rodzicielskiego [urlop rodzicielski dla ojców] – wprowadzona zostanie, w ramach wymiaru urlopu rodzicielskiego, nieprzenoszalna część tego urlopu, w wymiarze do 9 tygodni dla każdego z rodziców.
- Uniezależnione zostanie prawo ojca wychowującego dziecko do urlopu rodzicielskiego – od pozostawania matki dziecka w zatrudnieniu (ubezpieczeniu) w dniu porodu.
- Wprowadzony zostanie 70 proc. zasiłek macierzyński za cały okres urlopu rodzicielskiego dla obojga rodziców.
- Każdy pracownik będzie mógł skorzystać z bezpłatnego urlopu opiekuńczego w wymiarze 5 dni w roku kalendarzowym.
- Wprowadzona zostanie możliwość skorzystania ze zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej [z zachowaniem 50% wynagrodzenia].
- Umożliwione zostanie szersze stosowanie elastycznej organizacji pracy, w tym poprzez pracę zdalną, elastyczne rozkłady czasu pracy (ruchomy czas pracy, indywidualny rozkład czasu pracy, weekendowy system czasu pracy, system skróconego tygodnia pracy i przerywany czas pracy) oraz pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy.
URLOP RODZICIELSKI 2023
Najistotniejszą zmianą, która ma zostać wprowadzona tą nowelizacją i na którą wielu rodziców czeka to wydłużenie długości trwania urlopu rodzicielskiego o 9 tygodni. Urlop ten będzie zatem trwał odpowiednio 41 tygodni przy urodzeniu jednego dziecka i 43 tygodnie przy urodzeniu bliźniaków lub większej ilości dzieci przy jednym porodzie.
W przypadku pracowników-rodziców dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w ustawie o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”, mają oni prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze odpowiednio 65 i 67 tygodni.
Urlop rodzicielski 2023 będzie przysługiwał łącznie obojgu pracownikom – rodzicom dziecka. Zarówno matce jak i ojcu dziecka przysługuje wyłączne prawo do wykorzystania 9 tygodni urlopu rodzicielskiego i tego prawa tego nie można przenieść́ na drugiego z pracowników – rodziców dziecka.
Zatem wspólnie rodzice jednego dziecka będą mieli 41 tygodniu urlopu rodzicielskiego, jednak dowolnie zdecydować będą mogli tylko w zakresie tego, kto wykorzysta 23tygodnie. W pozostałym zakresie urlop rodzicielski dla ojca to 9 tygodni i może on jedynie wybrać, czy wykorzysta ten czas urlopu czy też zostanie on niewykorzystany i przepadnie. Urlop rodzicielski tylko dla matki to również 9 tygodni i także nie może go przekazać na rzecz ojca.
Rodzice będą mogli także korzystać z urlopu rodzicielskiego jednocześnie.
Nowelizacja ta ma sprawić, że urlop rodzicielski dla ojców będzie realnie wykorzystywanym czasem spędzonym z dzieckiem, którego nie będzie można scedować na partnerkę. Ma na celu również przyzwyczaić pracodawców, że mężczyźni także korzystają z uprawnień związanych z rodzicielstwem.
URLOP OJCOWSKI 2023
Zmiana w urlopie ojcowskim – który wynosi nadal 2 tygodnie jest drobna, lecz znacząca – ojciec może go wykorzystać tylko w pierwszych 12 miesiącach życia dziecka. Ojciec będzie jednak chroniony przed zwolnieniem już od momentu złożenia wniosku o urlop ojcowski – na 7 dni przed jego rozpoczęciem.
URLOP W SYTUACJI PRZYJĘCIA DZIECKA NA WYCHOWANIE
Aktualnie w sytuacji, gdy rodzic przyjmuje dziecko na wychowanie mamy bardzo skomplikowany reżim prawny. Do 1 lutego 2023 roku rodzice-pracownicy, którzy przyjmą dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, będą również mieli prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad tym dzieckiem w wymiarze do 20 [31/33/35/37] tygodni [w zależności od ilości przyjmowanych dzieci] – nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia [a w przypadku dziecka, wobec którego odroczono obowiązek szkolny – do ukończenia przez nie 10. roku życia].
Od 1 lutego 2023 roku został wprowadzony przepis, który podnosi granicę wieku przyjętego dziecka do 14. roku życia w sytuacji, gdy pracownik przyjmie dziecko na wychowanie i wystąpi do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie o przysposobienie.
Zgodnie z założeniami kolejnej nowelizacji, która jest „w drodze” – pracownicy, którzy przyjmą dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, będą również mieli prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad tym dzieckiem w wymiarze do:
1) 41 tygodni – w przypadku, gdy na wychowanie przyjmą jedno dziecko;
2) 43 tygodni – w przypadkach, gdy przyjmowane jest więcej dzieci;
3) 38 tygodni – w przypadku, gdy przyjmowane dziecko jest „na granicy” wieku, w którym przyznawany jest rodzicowi urlop w warunkach urlopu macierzyńskiego, czyli kończy w jego trakcie odpowiednio 7 [przy przyjęciu jako niezawodowa rodzina zastępcza] lub 14 [gdy zostanie złożony do sadu wniosek o przysposobienie] lat.
WYSOKOŚĆ ZASIŁKU MACIERZYŃSKIEGO
Miesięczny zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu rodzicielskiego wynosić będzie 70% podstawy wymiaru zasiłku. Zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego [20 tygodni] wynosić będzie 100% podstawy wymiaru zasiłku
W przypadku wniosku, o udzielenie urlopu rodzicielskiego zaraz po urlopie macierzyńskim – miesięczny zasiłek macierzyński za cały okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego wynosi 81,5% podstawy wymiaru zasiłku.
URLOP OPIEKUŃCZY
Każdy pracownik będzie mógł skorzystać z dodatkowego urlopu opiekuńczego w wymiarze 5 dni rocznie, w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie, będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych. Członek rodziny to syn, córka, matka, ojciec lub małżonek, jednak osobą zamieszkującą we wspólnym gospodarstwie domowym może być także partner lub partnerka albo jego dziecko czy też ktokolwiek inny, z kim wspólnie prowadzimy gospodarstwo domowe. Wniosek o taki urlop trzeba będzie zgłosić 1 dzień przed korzystaniem z tegoż urlopu.
Urlop ten ma być bezpłatny.
URLOP Z POWODU DZIAŁANIA SIŁY WYŻSZEJ
Dodatkowy nowy urlop, dla każdego pracownika to 2 dni rocznie wolnego od pracy z powodu siły wyższej – do wykorzystania w przypadku pilnych spraw rodzinnych, spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność́ pracownika. Urlop ten można wziąć w formie 2 dni lub 16 godzin wybieranych nawet pojedynczo] – w zależności od złożonego wniosku. Wniosek [czy chcemy wykorzystać ten urlop „godzinami” czy w formie 2 całych dni] musi być złożony najpóźniej w dniu korzystania z tegoż urlopu.
W okresie tego zwolnienia od pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia.
ZAKAZ PRZYGOTOWAŃ DO ROZWIĄZANIA UMOWY O PRACĘ PRACOWNIKA NA URLOPIE
Projekt zakłada całkowity zakaz prowadzenia przygotowań do wręczenia wypowiedzenia lub rozwiązania umowy z pracownikiem lub pracownicą w okresie ciąży oraz w okresie urlopu macierzyńskiego, a także od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu macierzyńskiego albo jego części, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo jego części, urlopu ojcowskiego albo jego części, urlopu rodzicielskiego albo jego części aż do dnia zakończenia tego urlopu.
Ten przepis powinien pozwolić pracownicom i pracownikom wrócić do pracy bez obaw, że od razu pierwszego dnia otrzymają wypowiedzenie umowy o pracę.
PRACA RODZICA W PORZE NOCNEJ, GODZINACH NADLICZBOWYCH I W DELEGACJI
Zgodnie z projektem pracownika wychowującego dziecko do ukończenia przez nie 8. roku życia, nie będzie wolno bez jego zgody zatrudniać́ w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie czasu pracy przerywanym ani delegować́ poza stałe miejsce pracy.
Aktualnie jest to wiek 4 lat, więc zmiana ta będzie dla pracowników bardzo korzystna.
ELASTYCZNA ORGANIZACJA PRACY
Nowelizacja wprowadza możliwość zawnioskowania przez pracownika wychowującego dziecko do ukończenia przez nie 8. roku życia o zastosowanie do niego elastycznej organizacji pracy, czyli telepracy, przerywanego czasu pracy, skróconego tygodnia pracy, systemu pracy weekendowej, ruchomego czasu pracy, indywidualnego rozkładu czasu pracy albo obniżenia wymiaru czasu pracy. Pracodawca winien rozpatrzeć wniosek, uwzględniając potrzeby pracownika, w tym termin oraz przyczynę̨ konieczności korzystania z elastycznej organizacji pracy, a także potrzeby i możliwości pracodawcy, w tym konieczność́ zapewnienia normalnego toku pracy, organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. Co ważne – złożenie przez pracownika takiego wniosku nie może stanowić przyczyny, uzasadniającej wypowiedzenie umowy o pracę lub jej rozwiązanie bez wypowiedzenia przez pracodawcę̨ i przyczyny uzasadniającej prowadzenie przygotowania do wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia.Inną zmianą dotycząca pracy zdalnej dla pracowników-rodziców, która najprawdopodobniej wejdzie w życie wcześniej, gdyż ustawa zmieniająca Kodeks pracy w tym zakresie czeka już na podpis Prezydenta – jest zapis, zgodnie z którym pracodawca jest obowiązany uwzględnić́ wniosek pracownika- rodzica dziecka z niepełnosprawnością, pracownicy w ciąży, pracownika wychowującego dziecko do ukończenia przez nie 4. roku życia o wykonywanie pracy zdalnej, chyba że nie jest to możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. Przepis ten wejdzie w życie w terminie 2 miesięcy od dnia opublikowania ustawy w Dzienniku Ustaw a jej „los legislacyjny” możecie śledzić TUTAJ.
PRZEPISY PRZEJŚCIOWE
To, co będzie interesowało najbardziej rodziców oczekujących dziecka w 2023 roku – poza szybkością procesu legislacyjnego w tym zakresie – to planowane przepisy przejściowe.
Aktualnie zakładają one, że nowela wejdzie w życie po 21 dniach od daty jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Zgodnie z szczegółowymi przepisami przejściowymi pracownik-rodzic dziecka, który w dniu wejścia w życie noweli będzie korzystał z urlopu rodzicielskiego albo jego części, udzielonego na podstawie wniosku o udzielenie urlopu rodzicielskiego będzie miał prawo do skorzystania z tego urlopu w wymiarze określonym w nowych przepisach. Również wymiar zasiłku macierzyńskiego pobieranego w ramach korzystania z urlopu rodzicielskiego, jeśli rodzic będzie go pobierał w trakcie wejścia w życie nowych zasad – będzie mógł być podwyższony z 60% podstawy do 70% – jednak będzie trzeba złożyć odpowiedni wniosek w terminie 14 dni od daty wejścia w życie przepisów.
Wszystkim osobom zainteresowanym polecam śledzić na bieżąco zmiany legislacyjne a także skonsultować sprawę z prawnikiem, specjalistą od prawa pracy zorientowanym w aktualnych zmianach, jeśli nowelizacja wejdzie w życie czasie korzystania przez nich na urlopie rodzicielskim – gdyż przepisy przejściowe mogą się jeszcze zmienić.
Wiem, że trudno się w tym połapać i niestety, zmiany są wprowadzane bardzo powoli, jednak przepisy te powinny wejść w życie w tym roku i mam nadzieję, że nastąpi to zdecydowanie szybciej. Wiemy przecież z doświadczenia, że rządzący mają możliwość błyskawicznego uchwalania nowych przepisów – jeśli tylko chcą!