PRAWA EDUKACYJNE
Prawa ucznia związane z samą edukacją są z punktu widzenia szkoły, jak i uczących się w niej dzieci najistotniejsze. Powszechna edukacja jest dźwignią, na której opiera się rozwój i dobrobyt społeczny i dlatego prawo, dzięki któremu każde dziecko powinno mieć jak najbardziej wyrównane możliwości rozwoju i nauki, jest jednym z najważniejszych.
Obowiązek szkolny. Obowiązek nauki. Prawo do nauki.
Obowiązek szkolny rozpoczyna się wraz z rozpoczęciem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dane dziecko osiąga 7. rok życia [art. 35 ust. 2 Prawa oświatowego], zaś kończy się zakończeniem nauki w szkole podstawowej, tj. jej ukończeniem. Obowiązek szkolny można spełniać zarówno w szkole publicznej, jak i niepublicznej [art. 35 ust. 8 artykułu Prawa oświatowego).
Odrębnym obowiązkiem jest obowiązek nauki, który dotyczy każdego dziecka do ukończenia 18. roku życia i wynika z art. 70 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Każde dziecko musi wypełnić obowiązek nauki, jednak nie ma obowiązku uczęszczania do szkoły. Obowiązek ten jest jednocześnie prawem każdego dziecka.
W związku z prawem do nauki, gwarantowanym przez Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej, Państwo ma obowiązek takiego kształtowania przepisów, by każdy miał realny dostęp do edukacji w zgodzie z własnymi predyspozycjami i umiejętnościami. Ograniczenie możliwości edukacji w danym typie placówek lub na danym kierunku nauczania może wynikać wyłącznie z kryteriów nie arbitralnych i niedyskryminacyjnych, powinno zależeć wyłącznie od talentów i kwalifikacji ucznia [taką interpretację wskazał Trybunał Konstytucyjny w swoich orzeczeniach z 16 stycznia 2007 r., sygn. U 5/06 oraz 24 września 2013 r., sygn. K 35/12)]
Prawo do nauki gwarantuje każdemu dziecku możliwość zdobywania wiedzy i kształcenia prowadzonego w zorganizowanych formach, w sposób regularny i ciągły, obejmującego najpierw pewien kanon podstawowych wiadomości ogólnych, a następnie umożliwia uzyskanie pogłębionej wiedzy specjalistycznej, a kończącego się uzyskaniem dokumentów, jednolicie w skali kraju dających szansę kontynuowania nauki lub wykonywania określonego zawodu. Wszelkie ograniczenia tego prawa muszą się mieścić w regułach zachowania proporcjonalności.
Zakaz dyskryminacji.
Tak więc każde dziecko, niezależnie od jego talentów i predyspozycji, niezależnie od miejsca zamieszkania, od tego czy jest zdrowe, czy cierpi na jakieś schorzenia, od tego, czy jest pełnosprawne fizycznie i psychiczne czy nie – ma prawo do nauki, a także obowiązek nauki. Placówki oświatowe powinny być dostępne dla wszystkich bez żadnej dyskryminacji, zaś „integracja dzieci niepełnosprawnych w szkołach ogólnodostępnych […] powinna być normą, a uczenie w szkołach specjalnych musi być wyjątkiem” [za: Europejski Komitet Praw Społecznych, Mental Disability Advocacy Center (MDAC) przeciwko Bułgarii, nr 41/2007, 3 czerwca 2008 r., pkt 35.]
Osoby niebędące obywatelami polskimi, podlegające obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, które nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki, mają prawo do dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego. Obowiązek jej organizacji spoczywa na organach prowadzących szkołę [art. 165 ust 7 prawa oświatowego].
Prawa ucznia związane z edukacją.
W ramach prawa do nauki każdy uczeń ma prawo do:
1) zapoznawania się z programem nauczania, z jego treścią, celem i stawianymi wymaganiami,
2) jawnej i umotywowanej oceny postępów w nauce i zachowaniu,
3) organizacji życia szkolnego, umożliwiającej zachowanie właściwych proporcji między wysiłkiem szkolnym a możliwością rozwijania się i zaspokajania własnych zainteresowań.
Z prawa oświatowego wynikają również:
– prawo do informacji i sprawiedliwej oceny;
– prawo do wzięcia udziału w konkursie;
– prawo do rozwijania zainteresowań;
– prawo do zapoznawania się z programem nauczania, z jego treścią, celem i stawianymi wymaganiami;
– prawo do jawnej i umotywowanej oceny postępów w nauce i zachowaniu;
– prawo do organizacji życia szkolnego, umożliwiające zachowanie właściwych proporcji między wysiłkiem szkolnym a możliwością rozwijania i zaspokajania własnych zainteresowań;
– prawo redagowania i wydawania gazety szkolnej;
– prawo organizowania działalności kulturalnej, oświatowej, sportowej oraz rozrywkowej zgodnie z własnymi potrzebami i możliwościami organizacyjnymi w porozumieniu z dyrektorem;
– prawo wyboru nauczyciela pełniącego rolę opiekuna samorządu;
– prawo do angażowania się w życie szkoły.
OCENY
Omawiając prawa edukacyjne uczniów warto wspomnieć o tym, że ustawa o systemie oświaty [art. 44b], określa zakres oceniania uczniów. Ocenianiu podlegają:
1) osiągnięcia edukacyjne ucznia;
2) zachowanie ucznia.
Ocenianie osiągnięć edukacyjnych ucznia polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do:
1) wymagań określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego lub efektów kształcenia określonych w podstawie programowej kształcenia w zawodach oraz wymagań edukacyjnych wynikających z realizowanych w szkole programów nauczania;
2) wymagań edukacyjnych wynikających z realizowanych w szkole programów nauczania – w przypadku dodatkowych zajęć edukacyjnych.
Ocenianie zachowania ucznia polega na rozpoznawaniu przez wychowawcę, nauczycieli oraz uczniów stopnia respektowania przez ucznia zasad współżycia społecznego i norm etycznych oraz obowiązków określonych w statucie szkoły.
Jako przykład częstego naruszania ww. przepisu wskażę praktykę wstawiania uczniom „nieprzygotowań”, które sumują się w ocenę niedostateczną. Czasem po 3 czasem po 5. Te nieprzygotowania nauczyciele „wlepiają” uczniom za różne rzeczy, np. za brak podręcznika, za zapomniany zeszyt, za brak cyrkla, który akurat miał być potrzebny, za gadanie na lekcji, za spóźnienie… wachlarz jest szeroki.
Jak widzicie w wyżej cytowane zasady oceniania osiągnięć edukacyjnych uczniów nie dają możliwości wystawiania negatywnych ocen czy „minusów” sumujących się w ocenę niedostateczną za brak podręcznika [zeszytu, cyrkla, nieuwagę itd]. Zgodnie z ustawą o systemie oświaty ocenie mogą podlegać jedynie osiągnięcia edukacyjne. Ocenianie polega na ustaleniu, w jakim stopniu i z jakimi postępami uczeń opanował wiadomości i umiejętności w stosunku do określonych w podstawie programowej wymagań, a nie ma wśród nich takiego, które określa, że uczeń ma nosić podręcznik, zeszyt, cyrkiel, linijkę.
Jednak to czy uczeń przychodzi na zajęcia odpowiednio wyposażony w podręcznik i inne przybory, świadczy o tym, jak wywiązuje się ze swoich obowiązków. A to może być ocenione w ramach oceny zachowania.
W przypadku, gdyby uczeń dostał ocenę niedostateczną za brak podręcznika [czy inne nieedukacyjne rzeczy] Rodzice lub pełnoletni uczniowie mają prawo do odwołania się od wystawionej oceny. O tym w jaki sposób można się odwołać od oceny napiszę w kolejnych postach na temat praw ucznia.
O prawach ucznia możesz przeczytać również tutaj i tutaj.
Jeśli Twoje prawa ucznia zostały naruszone sprawdź, w jaki sposób możesz dochodzić swoich praw TUTAJ.
źródła prawne:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, Dz.U. 78, poz. 483
Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 roku, ratyfikowana przez Polskę 30 kwietnia 1991 roku
Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 roku, tj. Dz.U. z 2020 r. poz. 1327
Ustawa Prawo oświatowe z dnia 14 grudnia 2016 roku, tj.Dz.U. z 2021 r. poz. 1082
Europejski Komitet Praw Społecznych, Mental Disability Advocacy Center (MDAC) przeciwko Bułgarii, nr 41/2007, 3 czerwca 2008 r., pkt 35. ]
Podręcznik prawa europejskiego dotyczącego praw dziecka, Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2019
W pierwotnej wersji artykuł ukazał się na stronie Fundacji Matecznik – TUTAJ.