PRAWA SPOŁECZNE I FINANSOWE
Poza ogólnymi prawami człowieka i prawami edukacyjnymi [o których pisałam tutaj i tutaj] każdy uczeń ma również prawa społeczne i finansowe związane z nauką.
Prawo do uzyskania pomocy materialnej
Pomoc dla uczniów może mieć charakter socjalny lub motywacyjny.
Świadczeniami pomocy materialnej o charakterze socjalnym są stypendium szkolne i zasiłek szkolny.
Regulamin udzielania takiej pomocy określa właściwa rada gminy.
Charakter motywacyjny mają: stypendium za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe, stypendium Prezesa Rady Ministrów, stypendium ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz stypendium ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.
Każdy uczeń może (po spełnieniu wszystkich warunków) skorzystać jednocześnie z obu form pomocy.
Głównym celem takiej pomocy jest zapewnienie uczniom sprawiedliwego dostępu do edukacji. Pomoc materialna ma służyć zmniejszeniu różnic w dostępie do edukacji, umożliwić pokonywanie barier w dostępie do edukacji, a wynikających z trudnej sytuacji materialnej ucznia, a także wspierać edukację uczniów zdolnych.
Warunki uzyskania pomocy
Stypendium szkolne może otrzymać uczeń znajdujący się w trudnej sytuacji materialnej, wynikającej z niskich dochodów na osobę w rodzinie, w szczególności, gdy w rodzinie tej występuje: bezrobocie, niepełnosprawność, ciężka lub długotrwała choroba, wielodzietność, brak umiejętności wypełniania funkcji opiekuńczo-wychowawczych, alkoholizm lub narkomania, a także gdy rodzina jest niepełna lub wystąpiło zdarzenie losowe. Jego przyznanie zależy od wysokości dochodu na osobę w rodzinie ucznia. Może być przyznane w formie pokrycia kosztów udziału ucznia w zajęciach szkolnych i pozaszkolnych, w formie pomocy rzeczowej lub w formie świadczenia pieniężnego.
W przypadku, gdyby zasiłek szkolny był przyznany uczniowi znajdującemu się przejściowo w trudnej sytuacji materialnej z powodu zdarzenia losowego, istotnym jest, aby wniosek został złożony nie później niż dwa miesiące od wystąpienia zdarzenia uzasadniającego przyznanie tego zasiłku.
Stypendium za wyniki w nauce może być przyznane uczniowi, który uzyskał wysoką średnią ocen oraz co najmniej dobrą ocenę zachowania w okresie (semestrze) poprzedzającym okres (semestr), w którym przyznaje się to stypendium. Stypendium za osiągnięcia sportowe może być przyznane uczniowi, który uzyskał wysokie wyniki we współzawodnictwie sportowym na szczeblu co najmniej międzyszkolnym oraz co najmniej dobrą ocenę zachowania w okresie (semestrze) poprzedzającym okres (semestr), w którym przyznaje się to stypendium.
Prawo do bezpieczeństwa, wiedzy o bezpieczeństwie i uzyskania pomocy
Budynek szkolny powinien zapewniać uczniom bezpieczne warunki pod każdym względem – zarówno budowlanym, jak i przeciwpożarowym czy higieniczno-sanitarnym.
Zgodnie z rozporządzeniem ministra edukacji i sportu w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach – w pomieszczeniach sanitarno-higienicznych zapewnia się ciepłą i zimną bieżącą wodę oraz środki higieny osobistej, czyli z pewnością papier toaletowy i mydło. Jednak nie ma definicji ustawowej określającej dokładnie, czym są „środki higieny osobistej”.
Uczniowie szkół podstawowych mają zagwarantowane prawo do skonsumowania ciepłego posiłku, zaś szkoła podstawowa ma obowiązek zapewnienia możliwości korzystania z pomieszczenia umożliwiającego bezpieczne i higieniczne spożycie posiłków podczas pobytu w szkole.
W przypadku, gdy woda w sieci wodociągowej nie jest zdatna do picia bezpośrednio, w szkole i placówce zapewnia się inne źródło wody spełniającej wymagania dla wody zdatnej do picia.
W 2018 roku w tym rozporządzeniu wprowadzono art. 4a, który obowiązuje od 1 stycznia 2019 roku i jednoznacznie określa obowiązek dyrektora szkoły w zakresie zapewnienia uczniom miejsca na pozostawienie podręczników i przyborów szkolnych.
Rozwiązanie to powinno spowodować skuteczniejsze egzekwowanie prawa ucznia. Konkretnie też obowiązek szkoły o dbanie o zdrowie uczniów, którzy nie powinni być dociążeni na co dzień ciężkimi plecakami z górą książek na plecach.
Miejsce na podręczniki i przybory szkolne dyrektor szkoły musi zapewnić bez wyjątku każdemu uczniowi. Nie ma sprecyzowanych wymagań technicznych dla takiego miejsca. Najlepiej, żeby były to zamykane szafki bez dostępu dla osób postronnych [klucz awaryjny lub kod może znać administracja szkoły, aby wykorzystać go w szczególnych przypadkach]. Zgodnie z zaleceniami szafki powinny umożliwiać pozostawienie wszystkich podręczników i przyborów. Powinny być też dostosowane do wzrostu ucznia, aby korzystanie z szafek było możliwe.
Z rozporządzenia też wynika, że pomieszczenia, w których odbywają się zajęcia, wietrzy się w czasie każdej przerwy, a w razie potrzeby także w czasie zajęć. Nie tylko w dobie pandemii.
Co ciekawe przepisy nakładają na dyrektora również obowiązek sporządzenia planu zajęć dydaktyczno-wychowawczych uwzględniającego:
1) równomierne obciążenie uczniów zajęciami w poszczególnych dniach tygodnia;
2) zróżnicowanie zajęć w każdym dniu;
3) możliwości psychofizyczne uczniów podejmowania intensywnego wysiłku umysłowego w ciągu dnia.
Na koniec warto wspomnieć, że nie wolno zamykać budynku szkoły w czasie przerw, gdyż to naruszenie wszelkich norm przeciwpożarowych.
Obowiązek szkoły do zapewnienia uczniom bezpieczeństwa zawiera się również w tym, że szkoła ma obowiązek zapewnienia środowiska wolnego od przemocy, bullingu, molestowania i jakiegokolwiek rodzaju znęcania się nad uczniami, zarówno fizycznego jak i psychicznego.
Prawa finansowe
Prawo do bezpłatnej edukacji w stopniu podstawowym gwarantowane jest przez przepisy prawa międzynarodowego [w tym Konwencję o prawach dziecka] oraz Konstytucję Rzeczpospolitej Polskiej. W art. 70 ust. 2 Konstytucji zamieszczono zasadę bezpłatnej nauki w każdej szkole publicznej, co oznacza, że nauka w szkole publicznej musi być bezpłatna i żaden uczeń nie może być zmuszany, by za cokolwiek płacił. Pozbawione jakichkolwiek podstaw prawnych są jakiekolwiek obligatoryjne zbiórki pieniędzy.
Nie należy ponadto zapominać o tym, że szkoła ma obowiązek zapewnić możliwość korzystania z pomieszczeń do nauki z niezbędnym wyposażeniem oraz biblioteki [art. 103 Prawa oświatowego].
W związku z tym wszystkie składki na rady rodziców mogą być jedynie dobrowolne zaś kwota musi być dowolna. Niewpłacenie jej nie może się wiązać z żadnymi sankcjami, gorszym traktowaniem, pozbawieniem dostępu do nauki.
Ubezpieczenia w szkole są nieobowiązkowe. Każde zmuszenie do wykupienia ubezpieczenia jest naruszeniem prawa.
Jeśli Twoje prawa ucznia zostały naruszone sprawdź, w jaki sposób możesz dochodzić swoich praw TUTAJ.
źródła prawne:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, Dz.U. 78, poz. 483
Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 roku, ratyfikowana przez Polskę 30 kwietnia 1991 roku
Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 roku, tj. Dz.U. z 2020 r. poz. 1327
Ustawa Prawo oświatowe z dnia 14 grudnia 2016 roku, tj. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082
W. Lachiewicz, A. Pawlikowska (red.), Ustawa o systemie oświaty. Komentarz, Warszawa 2016
Rozporządzenia ministra edukacji narodowej i sportu z 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. nr 6, poz. 69 ze zm.).
Artykuł ukazał się w pierwotnej wersji na stronie Fundacji Matecznik – TU