a także nieobecność w pracy ojca dziecka w okresie porodu.
Praca w ciąży – szczególne warunki
Kobieta w ciąży może pracować zawodowo przez cały okres ciąży – aż do porodu, jeśli tylko jej stan zdrowia na to pozwala oraz jeśli praca, którą wykonuje, nie zalicza się do prac, które mogą mieć niekorzystny wpływ na zdrowie i przebieg ciąży [art. 176 kodeksu pracy]. Lista prac wzbronionych jest określona w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących piersią z dnia 3 kwietnia 2017 roku.
Na początek zaznaczę, że pracodawca ma obowiązek przestrzegać wszelkich szczególnych praw ciężarnej pracownicy dopiero od momentu jak otrzyma informację o ciąży. Pracownica nie ma obowiązku powiadamiać pracodawcy o ciąży, jednak, aby skorzystać z przysługujących jej praw i móc je wyegzekwować warto, aby pracownica pracodawcy zaświadczenie stwierdzające stan ciąży.
W każdym zakładzie pracy jako załącznik do regulaminu pracy winno być przygotowane zestawienie prac, które faktycznie są w danym miejscu wykonywane, a są wzbronione kobietom w ciąży. Takie prace to m.in. te związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, w tym ręcznym transportem ciężarów, prace w mikroklimacie zimnym, gorącym i zmiennym, w narażeniu na hałas lub drgania, narażające na działanie pola elektromagnetycznego o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz oraz promieniowania jonizującego, w podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu, prace w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi, w narażeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych czy te grożące ciężkimi urazami fizycznymi lub psychicznymi.
Warto zwrócić uwagę, że wśród zabronionych prac znajdują się, np. ręczne podnoszenie i przenoszenie przedmiotów o masie przekraczającej 3 kg; ręczne przenoszenie pod górę przedmiotów przy pracy stałej oraz przedmiotów o masie przekraczającej 1 kg przy pracy dorywczej, a także prace w pozycji wymuszonej; w tym w pozycji stojącej łącznie ponad 3 godziny w czasie zmiany roboczej, przy czym czas spędzony w pozycji stojącej nie może jednorazowo przekraczać 15 minut, po którym to czasie powinna nastąpić 15-minutowa przerwa oraz prace na stanowiskach z monitorami ekranowymi – w łącznym czasie przekraczającym 8 godzin na dobę, przy czym czas spędzony przy obsłudze monitora ekranowego nie może jednorazowo przekraczać 50 minut, po którym to czasie powinna nastąpić co najmniej 10-minutowa przerwa, wliczana do czasu pracy.
Dodatkowo kobiet w ciąży nie wolno bezwzględnie zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej, zaś wszelkie delegacje poza stałe miejsce pracy a także praca w systemie przerywanego czasu pracy, wymagają każdorazowo zgody wyrażonej przez ciężarną.
W sytuacji, gdy ciężarna wykonuje normalnie którąś ze wzbronionych prac, pracodawca musi oddelegować ją do innej pracy odpowiadającej jej umiejętnościom, z zachowaniem poprzedniego wynagrodzenia albo zwolnić ją z obowiązku świadczenia pracy przy zachowaniu wynagrodzenia.
Jeśli pracownica jest zdolna do pracy przez cały okres ciąży oraz wykonuje pracę, która nie jest na liście prac wzbronionych ciężarnym, nic nie stoi na przeszkodzie, aby pracowała aż do dnia porodu. W takiej sytuacji dzień porodu jest pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego.
Ciężarna może też wykorzystać część urlopu macierzyńskiego (max 6 tygodni) przed przewidywaną datą porodu. W takiej sytuacji należy złożyć wniosek u pracodawcy wraz z zaświadczeniem od lekarza o przewidywanym terminie porodu.
Badania, zwolnienia lekarskie
Ciężarnej pracownicy pracodawca jest obowiązany udzielać zwolnień od pracy na wszystkie zalecone przez lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą, jeżeli badania te nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy. Za czas nieobecności w pracy z tego powodu pracownica zachowuje prawo do wynagrodzenia. Ten czas nie może być pokryty urlopem wypoczynkowym [art. 185 § 2 kodeksu pracy].
Jednak w sytuacji, kiedy ciąża nie przebiega książkowo – gdy lekarz stwierdza, że kobieta nie powinna ze względu na zagrożoną ciążę pracować – wówczas wystawia jej zwolnienie lekarskie.
W normlanej sytuacji zwolnienie lekarskie powoduje wypłatę wynagrodzenia lub zasiłku chorobowego w wysokości 80% średniego miesięcznego wynagrodzenia pracownika. Jednak ciężarnej pracownicy przysługuje za cały okres przebywania na zwolnieniu 100% średniomiesięcznego wynagrodzenia. Istotnym jest, aby zwrócić uwagę, czy na zwolnieniu lekarskim jest zamieszczony kod literowy B – jego brak skutkuje obniżeniem wysokości zasiłku do 80%.
Aby wyliczyć podstawę zasiłku chorobowego, zgodnie z ustawą z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2017 r. poz. 992), należy wziąć pod uwagę pełne 12 miesięcy poprzedzające okres zwolnienia lekarskiego. Gdy dana pracownica była zatrudniona krócej, wówczas zalicza się pełne kalendarzowe miesiące ubezpieczenia, jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem 12 miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia. Do podstawy wymiaru zasiłku nie liczymy wynagrodzenia uzyskanego u poprzedniego pracodawcy.
Do podstawy zasiłku chorobowego zalicza się nie tylko wynagrodzenie zasadnicze, lecz także wszystkie premie, dodatki czy nagrody, od których były odprowadzane składki na ubezpieczenie chorobowe, np. premia uznaniowa, miesięczna, kwartalna, roczna, wynagrodzenie za czas urlopu, wynagrodzenie za godziny nadliczbowe, ekwiwalent za pracę w nocy.
Podczas pierwszych 33 dni niezdolności do pracy z powodu choroby pracownikowi przysługuje wynagrodzenie chorobowe wypłacane przez pracodawcę. Od 34 dnia choroby pracownik nabywa prawo do zasiłku chorobowego pokrywanego ze składki na ubezpieczenie chorobowe przez ZUS, a wypłacane przez ZUS bezpośrednio albo przez pracodawcę (w zależności od wielkości firmy).
W bardziej skomplikowanych sytuacjach warto skonsultować się z kadrową lub infolinią ZUS.
Ochrona przed zwolnieniem
Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy. Pracodawca również nie może wypowiedzieć umowy o pracę ciężarnej pracownicy ze względu na jej nieobecność w pracy wynikającą z niezdolności do pracy [czyli na mocy art. 53 kodeksu pracy].
Ojciec dziecka w okresie porodu
Zgodnie z rozporządzeniem ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy z dnia 15 maja 1996 roku, pracodawca ma obowiązek zwolnić od pracy pracownika-ojca na czas obejmujący 2 dni w przypadku urodzenia się dziecka. Za ten czas przysługuje mu pełne wynagrodzenie.
Dodatkowo, jeśli rodzice mają starsze dziecko, które nie uczęszcza do przedszkola ani żłobka i matka opiekuje się tym dzieckiem na co dzień, ojcu przysługuje zasiłek opiekuńczy (tzw. opieka nad zdrowym dzieckiem) w wysokości 80% wynagrodzenia. Należy złożyć wówczas odpowiedni wniosek (Z-15A), do którego należy załączyć zaświadczenie lekarskie wystawione na zwykłym druku osobie, która na stałe opiekuje się dzieckiem (w tym przypadku matce), że taka osoba jest chora, leczy się w szpitalu lub w innej placówce albo z powodu porodu nie może opiekować się dzieckiem. Takie zaświadczenie może wystawić lekarz pierwszego kontaktu lub ginekolog prowadzący ciążę, albo szpital. Co więcej, całkowicie uzasadnionym wydaje się, że takie zaświadczenie może wystawić lekarz na cały lub przynajmniej większą część okresu połogu – jest to jednak oceniane w każdym przypadku osobno. Rodzice mają prawo łącznie do 60 dni rocznie zasiłku opiekuńczego na dzieci chore i zdrowe.
Jeśli rodzi się pierwsze dziecko, wówczas ojciec dziecka [niezależnie od tego czy jest w związku małżeńskim z matką dziecka czy nie] może wziąć opiekę nad chorym dorosłym członkiem rodziny (max 14 dni), a również – gdy lekarz uzna to za uzasadnione stanem zdrowia matki – może otrzymać od lekarza internisty matki dziecka lub od ginekologa prowadzącego – zaświadczenie o niezdolności matki do opieki nad nowonarodzonym dzieckiem i wówczas ojciec dziecka może otrzymać zasiłek opiekuńczy na zdrowe dziecko na zasadach opisanych w poprzednim akapicie.
Ojcu dziecka przysługuje również urlop ojcowski w wymiarze 2 tygodni możliwy do wykorzystania przez pierwsze 24 miesiące życia dziecka, a także część urlopu macierzyńskiego i urlop rodzicielski, który rodzice mogą podzielić między siebie, o czym jednak przygotuję osobny wpis w ramach #kącikarodzica – śledźcie mojego bloga i media społecznościowe TU i TU.
Źródła:
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy [tj. Dz.U. z 2021, poz. 1162];
- Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa [tj. Dz.U. z 2021, poz. 1834];
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy z dnia 15 maja 1996 r. [tj. Dz.U. z 2014, poz. 1632];
- Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią z dnia 3 kwietnia 2017 roku [Dz.U. z 2017, poz. 796]