Mały Pacjent, o którego prawach przeczytacie w tym wpisie, to dziecko, czyli osoba niepełnoletnia poniżej 18. roku życia. Mały Pacjent ma prawo do korzystania z większości praw przysługujących dorosłym, czyli: prawa do świadczeń zdrowotnych, prawa do informacji o stanie zdrowia, informacji o proponowanych metodach leczenia, prawa do wyrażenia zgody na udzielanie świadczeń zdrowotnych, prawa do zachowania tajemnicy lekarskiej, prawa do poszanowania intymności i godności, prawa do dostępu do dokumentacji medycznej, prawa do poszanowania życia rodzinnego i prywatnego czy prawa do opieki duszpasterskiej. Jednak istnieją też pewne specyficzne uwarunkowania i prawa, których nie mają osoby dorosłe.
Prawa te zostały na poziomie międzynarodowym zebrane w Europejskiej Karcie Praw Dziecka w Szpitalu, która została opracowana przez Krajowe Stowarzyszenie na rzecz Opieki nad Dziećmi w Szpitalu w Wielkiej Brytanii (National Association for the Welfare of Children in Hospital – NAWCH), a następnie zaaprobowana przez trzynaście krajów na I Europejskiej Konferencji Stowarzyszeń́ na rzecz Dzieci w Szpitalu w 1988 r. Dokument ten aktualnie oczekuje na ratyfikację przez Polskę̨, ale jednocześnie jest wprowadzany w wielu szpitalach w naszym kraju w formie regulaminów.
Hospitalizacja jako ostateczność
Przede wszystkim prawem Małego Pacjenta jest to, aby przyjmować́ go do szpitala tylko wtedy, kiedy nie jest możliwe leczenie w domu, pod opieką poradni lub na oddziale dziennym. To bardzo ważna kwestia, którą należy zawsze omówić z lekarzem kierującym do szpitala. Pomimo że często leczenie rodzice są w stanie przeprowadzić w domu, ambulatoryjnie, korzystając z opieki lokalnej pielęgniarki albo pediatry, bywa [prawdopodobnie z braku zaufania lekarzy w stosunku do rodziców, a także ze względów finansowych – często leczenie szpitalne jest korzystniej rozliczane przez NFZ niż leczenie ambulatoryjne], że Mały Pacjent kierowany jest do szpitala.
Towarzystwo rodziców i opiekunów
Innym specyficznym prawem Małego Pacjenta jest prawo do stałego towarzystwa rodziców lub opiekunów. Towarzystwo to musi być umożliwione na każdym etapie leczenia, również w nocy. Towarzyszyć dziecku mogą także dziadkowie, ciocie czy wujkowie, a nawet znajome dla dziecka opiekunki czy opiekunowie zatrudniani przez mamę i tatę. Dodatkowo w szpitalu nie należy wprowadzać́ ograniczeń́ dla najbliższych osób odwiedzających, bez względu na wiek dziecka [czyli do 18. roku życia, chyba, że dziecko wcześniej uzyskało pełnoletność]. Jedyne ograniczenia takie mogą być w tym zakresie wprowadzone są określone przepisami prawa i mogą być narzucane jedynie w wyjątkowych sytuacjach [np. w przypadku pandemii], o czym szerzej napiszę poniżej.
Osobom towarzyszącym należy stwarzać́ warunki pobytu w szpitalu razem z dzieckiem i nie może się̨ to wiązać́ z dodatkowymi kosztami. Równie ważne jest umożliwienie kontaktu telefonicznego czy mailowego Małemu Pacjentowi z jego bliskimi. Obecność osób bliskich pomaga w leczeniu, daje poczucie bezpieczeństwa. W sytuacjach, gdy rodzice i bliscy nie mają możliwości towarzyszyć dziecku w hospitalizacji, Mały Pacjent powinien być wspierany przez psychologów, pedagogów i wolontariuszy.
Nawet gdy Mały Pacjent jest bardzo mały – jest noworodkiem czy wcześniakiem podłączonym do różnorakiej aparatury w inkubatorze – szpital nie powinien wprowadzać żadnych ograniczeń dotyczących odwiedzin rodziców. Co więcej, personel powinien zachęcać rodziców do zostawania w szpitalu przy dziecku, co nie powinno wiązać się z dodatkowymi kosztami – poza opłatami, o których wspominam poniżej. Niestety. Narodowy Fundusz Zdrowia w ramach ubezpieczenia pokrywa tylko koszt świadczeń zdrowotnych udzielonych pacjentowi, z wyjątkiem sytuacji, gdy matka pozostaje na oddziale położniczo-noworodkowym w ramach „przedłużonej hospitalizacji matki karmiącej piersią z powodu stanu zdrowia dziecka – od 5. doby od porodu”. Ten zapis jest szczególnie ważny dla młodych matek-położnic, które chcą pozostać z chorym Najmniejszym Pacjentem. Zgodnie z obowiązującym prawem każda położnica ma prawo do bezpłatnego pobytu na terenie szpitala z noworodkiem, które musi pozostać hospitalizowane ze względów zdrowotnych. Więcej na temat Praw Najmniejszego Pacjenta znajdziecie w moim wcześniejszym wpisie TUTAJ.
Zgodnie z zapisami prawa, pacjentowi przysługuje w szpitalu opieka zdrowotna – i ta jest finansowana przez NFZ. Poza tym każdy pacjent, a więc również Mały Pacjent, ma prawo do opieki pielęgnacyjnej na swój koszt. W związku z tym, jeśli rodzic albo inny dorosły, jeśli zostaje z dzieckiem i przejmuje opiekę pielęgnacyjną w szpitalu, ma do tego prawo również na podstawie tej regulacji. Nie tylko jako osoba towarzysząca, ale także jako osoba sprawująca dodatkową opiekę pielęgnacyjną. W takiej sytuacji koszt tej dodatkowej opieki ponosi rodzic. Nie powinien on jednak być wyższy niż opłaty, które faktycznie generuje dla szpitala pobyt rodzica, takie jak np. koszty zużycia wody, energii elektrycznej, środków czystości. Opłata taka jest ustalana przez dany szpital w regulaminie i musi ona być podana do jawnej wiadomości.
Pamiętać należy, że rodzic zawsze może być obecny przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych dziecku, a więc może być obecny każdorazowo przy pobraniu krwi czy szczepieniu Małego Pacjenta – wynika to z art. 21 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Zdarza się, że placówki powołują się na ustęp 2. tegoż przepisu, z którego wynika, że osoba wykonująca zawód medyczny, udzielająca świadczeń zdrowotnych pacjentowi, może odmówić obecności osoby bliskiej przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych w przypadku istnienia prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjenta. Trzeba pamiętać jednak, że jest to wyjątek od zasady i za każdym razem taką odmowę należy odnotować w dokumentacji medycznej.
W czasie stanu epidemii i innych zagrożeń związanych z COVID-19, wiele szpitali wprowadziło ograniczenia w zakresie faktycznych możliwości towarzyszenia dzieciom podczas hospitalizacji. Było to nieprawne. Jak podkreślał zarówno Rzecznik Praw Pacjenta, Barłomiej Chmielowiec, jak i Rzecznik Praw Dziecka, Mikołaj Pawlak, pandemia koronawirusa nie może być pretekstem do naruszania tego prawa przysługującego Małemu Pacjentowi. Szpital musi wprowadzić środki bezpieczeństwa minimalizujące ryzyko zakażenia, ale ma też umożliwić rodzicom bezpośredni kontakt z dzieckiem, zaś wytyczne Ministerstwa Zdrowia i służb sanitarnych związane z pandemią, pozwalają szpitalom na podjęcie decyzji o oddzieleniu dzieci od rodziców wyłącznie w przypadku, gdy istnieją ku temu przesłanki medyczne, w tym potwierdzenie zakażenia. Nie może być to jednak praktyką wynikającą z działań prewencyjnych, decyzją „na wszelki wypadek”.
Prawo do informacji
Mały Pacjent ma pełne prawo do uzyskania informacji – w przypadku dzieci należy je przekazywać́ w sposób dostosowany do ich wieku i możliwości pojmowania. Personel szpitalny, w szczególnosci pielęgniarki i pielęgniarze, powinni być odpowiednio przeszkoleni do pracy z dziećmi i powinni umieć rozmawiać z nimi dostosowując rozmowę do wieku i możliwości intelektualnych.
Trzeba też pamiętać, że kluczowa co do zasady jest decyzja rodziców lub opiekunów, jednak nie można rozpocząć leczenia dziecka w wieku 16-18 lat bez wspólnej zgody wyrażonej przez nich i samego pacjenta. Człowiek od dnia 16. urodzin musi wyrazić świadomie zgodę na każdy zabieg medyczny oraz badanie – podobnie jak jego opiekun prawny. Wszelkie konflikty w tych kwestiach rozwiązuje sąd rodzinny i opiekuńczy.
Prawo do szacunku
Kolejne z praw podstawowych Małego Pacjenta, to prawo do szacunku oraz do wyrażanie własnego zdania we wszystkich sprawach, które jego dotyczą. Zdecydowanie nie powinno się wykonywac żadnego zabiegu na siłę i jeśli to tylko możliwe próbować uzyskać zgodę od Małego Pacjenta, zaś leczenie powinno być nie tylko efektywne, ale także przyjazne. Nikt nie ma prawa Małego Pacjenta bić, poniżać, zawstydzać, wyśmiewać, lekceważyć czy straszyć. Więcej na temat prawa dziecka do intymności przeczytacie w moim wpisie TUTAJ.
Oprócz tego Mali Pacjenci powinni przebywać́ w czasie hospitalizacji razem z innymi pacjentami w podobnym wieku, a nie z dorosłymi. Powinni mieć stworzone warunki do zabawy, odpoczynku i nauki, odpowiednio do ich wieku i samopoczucia.
Naruszenie – i co dalej?
Każdy przypadek naruszenia praw Małego Pacjenta możemy zgłosić zarówno do Rzecznika Praw Pacjenta, jak i do Rzecznika Praw Dziecka. Również na drodze sądowej możemy dochodzić zadośćuczynienia pieniężnego za zawinione nieprzestrzeganie prawa – niezależnie od tego, czy w jego wyniku powstała szkoda, czy nie. Jednak trzeba przed sądem wykazać, jakie prawa pacjenta zostały pogwałcone, w jaki sposób to się stało oraz czy było zawinione a także należy określić wartość swojego żądania. Tego typu sprawy często łączą się również z naruszeniem dóbr osobistych pacjenta.
Jednak przed wytoczeniem najcięższych dział – skarg i procesów – warto udać się do dyrektora danej placówki i porozmawiać, zwrócić uwagę na zaistniałe problemy i spróbować polubownie znaleźć rozwiązanie zaistniałego problemu. Najważniejszą bowiem rzeczą w przypadku Małego Pacjenta jest jak najszybsze i najskuteczniejsze wyleczenie go, przy czym powinni zgodnie współpracować zarówno rodzice, jak i personel szpitalny.
___
Każda choroba dziecka, każde jego badanie i pobyt w szpitalu czy sanatorium są zarówno dla rodziców jak i dla dzieci trudnymi doświadczeniami i dlatego warto znać prawa jakie nam w związku z tym przysługują a także jak możemy je wyegzekwować. Przed rozpoczęciem hospitalizacji dobrze zapoznać się z regulaminem szpitala, z cennikami, z zasadami panującymi na oddziale a także z praktycznymi rozwiązaniami, które na danym oddziale są przyjęte.
Na zakończenie pragnę polecić publikację dla Młodych Pacjentów promowaną przez Rzecznika Praw Dziecka – książkę „Kuba i Buba w szpitalu” autorstwa Grzegorza Kasdepke, którą znajdziecie do pobrania TUTAJ.
Źródła:
- ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta z dnia 6 listopada 2008 roku [z późn. zm.]
- Konwencja o Prawach Dziecka z dnia 20 listopada 1989 r.
- Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środów publicznych (Dz. U. Nr 210, poz. 2135 z pozna. zm.)
- Ewa Respond Prawne Aspekty Ochrony zdrowia dzieci w Polsce w: Rocznik Nauk prawnych XXIV, nr 3-2014
- https://www.dzieciecyszpital.pl/system/files/294/euro_karta_praw_dziecka.pdf